W czwartek, 14 lipca 2022, Australijski Instytut Spraw Polskich zaprosił na spotkanie poświęcone tematowi polskiej pomocy dla ukraińskich muzeów i ochrony dziedzictwa narodowego Ukrainy, zagrożonych podczas trwającej na Ukrainie rosyjskiej inwazji. W wydarzeniu online zorganizowanym przez Irenę Zdanowicz OAM i Joannę Lang, wzięli udział przedstawiciele polskich organizacji i instytucji prowadzących kompleksowe wsparcie dla ukraińskich instytucji muzealnych oraz ich pracowników, poszukujących schronienia na terytorium Polski.
Na początku spotkania dr Alexandra Dunwill, Prezes Australijskiego Instytutu Spraw Polskich, powitała uczestników w imieniu organizatorów.
Następnie Irena Zdanowicz OAM, honorowy członek Centre of Visual Art i University of Melbourne, były kurator grafik i rysunków w National Gallery of Victoria w Melbourne, omówiła plan spotkania oraz zarysowała krytyczną sytuację, w której znajduje się obecnie muzealnictwo na Ukrainie. Podkreśliła również potrzebę ratowania dziedzictwa narodowego przez połączone siły różnych krajów.
Pierwsza prelegentka, prof. Dorota Folga-Januszewska, wykładowca z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i wicedyrektor Muzeum Pałacu Króla Jana III Sobieskiego w Wilanowie, przedstawiła wybrane zasady kodeksu etycznego pracowników branży muzealnej i założenia Konwencji o ochronie dóbr kultury na wypadek konfliktów zbrojnych (UNESCO 1954).
Podkreśliła, że w sytuacjach kryzysowych, procedury i regulacje prawne dają pierwszeństwo działaniom motywowanym etyką pracy, które mają szansę być szybciej wdrożone w działania. Pracownikom instytucji muzealnych powinny przyświecać zasady oparte na wzajemnej pomocy muzeów dla muzeów, systemie pierwszej pomocy dla dziedzictwa narodowego, stworzeniu systemu rezerwy budżetowej na potrzeby muzeów, wsparciu dla pracowników muzeów i regularnym udziale w kursach bezpieczeństwa.
Prelegenta odwołała się do przykładów ratowania skarbów dziedzictwa narodowego podczas innych konfilktów zbrojnych, które miały miejsce w Jugosławii w latach 1991-1995 i Syrii w 2014, a także epidemii koronawirusa. Zwróciła uwagę na fakt, że ograniczenia w poruszaniu się nie blokują komunikacji międzyludzkiej i działań na rzecz innych, u podstawy których stoi wspólna odpowiedzialność za dziedzictwo kulturalne ludzkości.
Drugim prelegentem był dr Piotr Rypson, prezes Międzynarodowej Rady Muzeów ICOM i Kurator Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie.
Dr Rypson opowiedział o pomocy organizowanej przez polski oddział Międzynarodowej Rady Muzeów ICOM, który objął wsparciem uchodźców, pracowników ukraińskich muzeów i ich dzieci, szukających schronienia w Polsce. Oprócz wsparcia finansowego, zorganizowano także pomoc w znalezieniu dla tych osób zatrudnienia w placówkach kultury i muzeach.
Prelegent opowiedział o ogólnoświatowej akcji fundraisingowej, której celem jest pozyskanie funduszy na identyfikowanie potrzeb w oparciu o relacje ukraińskich partnerów, zorganizowanie programu grantowego dla uchodźców, uruchomienie biura z obsługą w języku ukraińskim, prowadzenie kampanii informacyjnej, zakup materiałów i ich transport do potrzebujących ośrodków na Ukrainie.
Wśród innych prowadzonych inicjatyw, dr Rypson wymienił:
– zorganizowanie dwóch transportów z materiałami do ochrony zbiorów muzealnych przez koalicję polskich muzeów,
– pomoc indywidualną poszczególnych muzeów w ramach partnerstwa instytucji muzealnych,
– ścisłą współpracę Konserwatora Zabytków m.st. Warszawy z konserwatorami poszczególnych miast na Ukrainie,
– pomoc rządową w ramach Narodowego Instytutu Dziedzictwa (NID),
– wszechstronną pomoc osób prywatnych.
Jednym z celów wojny totalnej prowadzonej przez Rosjan jest m.in. zniszczenie dziedzictwa kulturowego oraz osób zaangażowanych w ich ochronę. Jak pokazują dane ukraińskiego oddziału ICOM, sporządzone na podstawie danych ukraińskiego Ministerstwa Kultury, w wyniku działań zbrojnych rozpoczętych 24 lutego br., 352 różnych zabytków i miejsc kultury zostało częściowo lub całkowicie zniszczonych. Według analiz UNESCO z 13 czerwca br., 146 miejsc kultury zostało zakwalifikowanych jako zniszczone.
Jak podkreślił prelegent, potrzeby Ukrainy różnią się w poszczególnych miejscach, dlatego istotna jest regularna weryfikacja potrzeb. Pomoc jest i będzie potrzebna jeszcze po zakończeniu wojny. Kluczowy dla rozwoju i modernizacji infrastruktury kulturowej może okazać się etap odbudowy miast. Wsparcie dla Ukrainy powinno być wspólnym działaniem demokratycznych państw.
Więcej o działaniach ICOM Poland na rzecz pomocy Ukraińcom i Ukrainie znajdziesz na stronie internetowej organizacji.
Dr Paweł Ukielski, wicedyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie, przedstawił działania prowadzone przez Komitet Pomocy Muzeom Ukrainy.
Swoje wystąpienie zaczął od przypomnienia smutnej historii Warszawy, która została prawie całkowicie zniszczona podczas Powstania Warszawskiego. Celem Hitlera było zniszczyć wszystko co polskie, a miasto zrównać z ziemią. Jak pokazuje historia Ukrainy, sytuacja może wydawać się podobna. Na trzy dni przed wybuchem wojny na Ukrainie prezydent Rosji, Vladimir Putin, mówił, że od XVII wieku południowo-zachodnie tereny zawsze należały do Rosji. Ukraina, jako młode państwo, została stworzona przez bolszewicką Rosję. Twierdził, że Federacja Rosyjska chce po prostu pomóc Ukrainie w procesie dekomunizacji, który do tej chwili nie został przeprowadzony.
Celem powołonego 1 marca 2022 Komitetu Pomocy Muzeom Ukrainy jest pomoc ukraińskim instytucjom muzealnym w ratowaniu kolekcji dzieł sztuki, procesie digitalizacji zbiorów, dostarczaniu materiałów zabezpieczających zbiory, a także dzieleniu się doświadczeniem i wiedzą. W ciągu czterech miesięcy swojej działalności, do Komitetu dołączyło 55 członków a ponad 25 międzynarodowych partnerów i sponsorów włączyło się w pomoc w ramach prowadzonych przez Komitet działań. Nawiązano kontakt z ponad 180 muzeami z terenu całej Ukrainy, z których 85 otrzymało już pomoc. Zorganizowano 6 transportów do Lwowa, które dostarczyły materiały do zabezpieczania zbiorów. Zebrano także 140 tys. złotych na pomoc ukraińskim muzeom. Ostatnio, w ramach długoterminowej akcji wsparcia dla kolegów i koleżanek z muzeów na Ukrainie, zaczęto tworzyć tutoriale Polscy Muzealnicy dla Ukrainy objaśniejące zasady konserwacji dzieł sztuki, digitalizacji zbiorów i tworzenia wystaw.
Komitet dzieli się efektami swoich akcji pomocowych w mediach ogólnoświatowych, bo wierzy w siłę współpracy międzynarodowej. Dzięki niej udaje się rozwiązywać m.in problemy w dostawie potrzebnych materiałów.
Według dr. Ukielskiego, wyzwaniami, przed którymi stoją osoby i instytucje pomagające ukraińskim muzeom są m.in.: problemy w logistyce transportu, niższy priorytet pomocy organizowanej na rzecz muzealnictwa oraz coraz niższe zainteresowanie ludzi przeciągającym się konfliktem zbrojnym na Ukrainie.
Więcej informacji o działaniach prowadzonych przez Komitet znajdziesz na fanpejdżu Komitetu Pomocy Muzeom Ukrainy na Facebooku.
Ostatnim prelegentem był Michał Krasucki, dyrektor Stołecznego Wydziału Ochrony Zabytków w Warszawie, który opowiedział o działaniach prowadzonych przez m.st. Warszawę.
Dzięki cotygodniowym spotkaniom Samorządowych Konserwatorów z Polski i Ukrainy, udaje się weryfikować aktualną listę potrzeb i obszary pomocy, zmieniające się dość szybko. Dotychczas, we współpracy międzynarodowej zorganizowano 7 transportów z materiałami zabezpieczającymi zbiory, gaśnicami i workami z piaskiem. Przez zmieniające się przepisy, transport specjalistycznych materiałów stał się niestety w ostatnich tygodniach utrudniowy.
Prowadzona jest też akcja informacyjno-edukacyjna, uświadamiająca potrzebę zabezpieczania zbiorów, skanowania dokumentów oraz dokumentowania zniszczeń i kradzieży w ważnych dla spuścizny kulturowej obiektach. Dowody zniszczeń zostaną włączone do aplikacji składanych do UNESCO w celu uzyskania odszkodowania za zniszczenia zabytków i elementów dziedzictwa narodowego. Na pytanie, co i czy w ogóle odbudowywać, będzie można odpowiedzieć dopiero po zakończeniu wojny.
Prelegent wspomniał o specjalnej inicjatywie Organization of World Heritage Cities (OWHC), której celem jest zbiórka funduszy na doraźną ochronę i renowację zabytków na Ukrainie, a także o powołanej 12 lipca 2022 przez m.st. Warszawę organizacji Dom Odbudowy Ukrainy, której celem jest pomoc w opracowaniu kompleksowego programu odbudowy miast w tym kraju.
Joanna Lang, współorganizatorka wydarzenia, kurator i muzealnik, członek Muzeum i Archiwum Polonii Australijskiej, podziękowała prelegentom za udział w spotkaniu, a Irenie Zdanowicz za pomysł na zorganizowanie tego wydarzenia. Podkreśliła, że działaniami na rzecz ochrony praw człowieka jest również ochrona światowego dziedzictwa kulturalnego.
Gość specjalny wydarzenia, Konsul Generalna RP w Sydney dr Monika Kończyk, skrótowo przedstawiła działania rządu polskiego na rzecz pomocy ukraińskim uchodźcom i Ukrainie. Oprócz przyjęcia blisko 5 mln uchodźców, rząd polski zaangażował się w koordynację polskiej i międzynarodowej pomocy. W pomoc ukraińskiej kulturze włączyły się m.in. rodzime instytucie kulturalne i indywidualni specjaliści. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotr Gliński stale współpracuje z ukraińskim Ministrem Kultury i Polityki Infromacyjnej Oleksandrem Tkachenką. W krajach nadbałtyckich organizowane są zbiórki i akcje fandraisingowe. Wydarzenia kulturalne w Polsce organizowane są wspólnie z Ukraińcami. Organizowana jest także pomoc w znalezieniu zatrudnienia dla ukraińskich specjalistów. Unia Europejska wsparła Ukrainę przekazując 1 mln dolarów na proces digitalizacji zbiorów.
Jak zaznaczyła Konsul, wyzwaniem dla krajów pomagających, w tym Polski, jest walka z rosyjską propagandą, która próbuje dyskredytować zagraniczne akcje pomocowe na rzecz Ukrainy.
Link do webinarium na kanale AIPA na YouTube.
/jt/